شنبه ۱۱ مرداد ۱۴۰۴
در حالی که تغییرات اقلیمی و توسعه تکنولوژی زندگی را تحت تاثیر قرار داده‌اند، سنت‌های بومی گیلان، از جمله “سنت آب‌سوارگیری” یا “مِراب‌گیری”، همچنان به عنوان نماد همبستگی و همکاری میان مردم این استان عمل می‌کنند. این آداب که در روزهای خشکسالی برای مدیریت منابع آبی و تقسیم آب میان کشاورزان استفاده می‌شود، نه تنها به حفظ کشاورزی این منطقه کمک می‌کند، بلکه موجب تقویت روحیه همدلی و وحدت میان مردم گیلان در برابر چالش‌های طبیعی و اجتماعی شده است.
به گزارش مجله خبری تپور؛ در دل شالیزارهای همیشه سبز گیلان، سنتی کهن هنوز نفس می‌کشد؛ سنتی به نام میراب‌گیری یا آب‌سوارگیری، که نه‌تنها ابزاری برای توزیع عادلانه آب در زمین‌های کشاورزی است، بلکه یکی از ارکان مهم فرهنگی و اجتماعی روستاهای این استان به شمار می‌رود؛ سنتی که حالا در سایه‌ی خشکسالی‌های پی‌درپی، تغییرات اقلیمی و مهاجرت جوانان، در معرض فراموشی قرار گرفته است.
استان گیلان با دارا بودن اقلیمی مرطوب و خاک حاصلخیز، یکی از قطب‌های کشاورزی کشور به ویژه در حوزه‌ی کشت برنج محسوب می‌شود. اما همین ویژگی‌های جغرافیایی که روزگاری مزیت محسوب می‌شدند، در مواجهه با خشکسالی‌های اخیر، به چالشی جدی بدل شده‌اند. کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی، تغییر الگوی بارش، افت سطح آب‌های سطحی و نبود زیرساخت‌های مکانیزه‌ی آبیاری، کشاورزی سنتی را آسیب‌پذیر کرده است.
در این شرایط، سنت میراب‌گیری نقش کلیدی ایفا می‌کند. میراب یا «آب‌سوار»، فردی است که از سوی کشاورزان انتخاب می‌شود تا با تدبیر و عدالت، آب را میان زمین‌های زراعی تقسیم کند. او با ابزار ساده‌ای چون «کَل» (تنه درختی مخصوص برای هدایت آب) جریان آب را هدایت کرده و مطابق با نیاز زمین‌ها و شدت خشکسالی، اولویت‌بندی می‌کند.
در سال‌هایی که بارندگی‌ها ناکافی‌ست، میراب‌ها ابتدا آب را به خشک‌ترین مزارع می‌رسانند و سپس به تدریج به دیگر زمین‌ها. این نظم عرفی، که بر پایه احترام متقابل و توافق اجتماعی شکل گرفته، مانع از بروز درگیری و اختلاف میان کشاورزان می‌شود.
فرآیند انتخاب میراب نیز خود بخشی از سنت اجتماعی مردم گیلان است. این انتخاب معمولا توسط کهنسالان یا افراد معتمد روستا در مکان‌هایی چون مسجد یا قهوه‌خانه انجام می‌شود. میراب، باید هم تجربه‌ی کافی در آشنایی با مسیرهای آبی، شرایط اقلیمی و روحیات مردم داشته باشد و هم از توان جسمی کافی برای مدیریت عملیات لایروبی و هدایت آب برخوردار باشد.
با وجود اهمیت این سنت، خطر فراموشی آن در سایه تغییرات اجتماعی پررنگ شده است. ورود تکنولوژی، مهاجرت جوانان به شهر، بی‌میلی نسل جدید به پذیرفتن مسئولیت‌های سنگین و دشواری شغل میراب، همگی تهدیدی برای بقای این دانش بومی هستند. از سوی دیگر، نبود آموزش‌های ساختاری و عدم مستندسازی این سنت در قالب محتوای آموزشی، بر نگرانی‌ها افزوده است.
کارشناسان میراث فرهنگی هشدار می‌دهند که با درگذشت میراب‌های مسن و انتقال نیافتن مهارت‌های آن‌ها به نسل جدید، این آیین ممکن است برای همیشه از میان برود.
در سال ۱۴۰۱، سنت میراب‌گیری با شماره ۲۷۶۰ در فهرست میراث ملی کشور ثبت شد؛ اقدامی که می‌تواند بستری برای احیای این سنت باشد، مشروط بر اینکه آموزش‌های بومی، حمایت‌های دولتی و مستندسازی این دانش به شکل عملی در دستور کار قرار گیرد.
سنت میراب‌گیری تنها یک نظام توزیع منابع آبی نیست، بلکه بستری است برای تقویت اعتماد اجتماعی، همکاری جمعی و همبستگی روستایی. در هر فصل زراعی، زمانی که کشاورزان برای انتخاب میراب در مسجد یا قهوه‌خانه گرد هم می‌آیند، نه‌تنها در مورد آب تصمیم‌گیری می‌کنند، بلکه گفت‌وگو، مشورت و تبادل نظر درباره مسائل مختلف روستا صورت می‌گیرد. این سنت قدیمی، مردم را گرد هم می‌آورد و حس تعلق و مشارکت را زنده نگه می‌دارد.
نقش میراب در توزیع عادلانه آب، از بروز اختلاف و درگیری میان کشاورزان جلوگیری می‌کند. در شرایط خشکسالی که منبع آب محدود و پراسترس است، اعتماد به تصمیم‌های میراب و احترام به نظم عرفی، سبب کاهش تنش‌ها و افزایش همدلی می‌شود. این حس عدالت و مسئولیت‌پذیری جمعی، پایه‌ای مستحکم برای انسجام اجتماعی در روستاها به شمار می‌آید.
سنت‌هایی مانند میراب‌گیری، نه‌فقط ابزاری برای حل مسائل زیست‌محیطی، بلکه عنصری از هویت مشترک فرهنگی مردم گیلان هستند. انتقال این سنت از نسلی به نسل دیگر، باعث می‌شود حس پیوستگی با گذشته حفظ شود و جوانان در دل یک فرهنگ مشارکتی رشد کنند. میراث‌داری این آیین، نوعی سرمایه اجتماعی است که در موقعیت‌های بحران، مردم را به‌سوی همکاری و اتحاد سوق می‌دهد.
در روزهای تقسیم آب، هر کشاورز می‌داند که نوبت به‌نوبت باید صبر کند و دیگری را هم سیراب ببیند. این انتظار جمعی، تمرینی عملی برای مدارا، همیاری و همکاری عینی است؛ الگویی که در زندگی اجتماعی گیلانی‌ها بازتاب دارد. از این منظر، سنت میراب‌گیری فقط یک نظام آبی نیست، بلکه ساختاری برای تربیت نسلی همدل، صبور و مسئول‌پذیر است.
در روزگاری که بحران آب، به مسئله‌ای جهانی تبدیل شده، سنت میراب‌گیری نه‌تنها بخشی از میراث فرهنگی گیلان بلکه الگویی قابل تعمیم به دیگر نقاط کشور است. این سنت نشان می‌دهد که چگونه جوامع بومی، بدون فناوری‌های مدرن، اما با عقل جمعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، توانسته‌اند بحران‌های طبیعی را مدیریت کرده و عدالت آبی برقرار کنند.
حفظ این دانش، نه‌تنها ضرورتی برای صیانت از هویت فرهنگی گیلان است، بلکه پاسخی خردمندانه به نیازهای زیست‌محیطی و کشاورزی امروز ایران خواهد بود.
انتهای خبر/ ۱۳۰۴
تمام حقوق برای مجله خبری تپور محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.